تاریخچه فیلمبرداران سینمای ایران

ميرزا ابراهيم‌خان عكاس‌باشی

خان‌بابا خان معتضدی

 متولد ١٢٧١ نخستين فيلمبردار حرفه‌ای سينماي ايران است او ٩٤ سال عمر كرد و از بسياری از رويدادهای تاريخي و مكان‌های ديدني ايران فيلم گرفت او فيلم‌هايش را خودش ظاهر و چاپ می‌كرد معتضدی اولين فيلم داستانی سينمای ايران را به نام «آبي و رابی» به كارگردانی اُوانس اوگانيانس فيلمبرداری كرد.

ابراهيم مرادی

دكتر اسماعيل كوشان 

بنيان‌گذار دوران جديد فيلم‌سازی در ايران است. او در امور فنی سينما مهارت داشت. كوشان كار فيلمبرداري را با يك دوربين كوكي «بل اند هاوِل» (Bell & Howell) صد فيتی آغاز مي‌كند. او پارس فيلم را تأسيس می‌كند كه از سال ١٣٢٧ تا قبل از انقلاب اسلامی فعاليت مستمر داشت. فيلم‌ها:  طوفان زندگي (١٣٢٧)، زندانی امير (١٣٢٧)، واريته بهاری (١٣٢٨) و... صدها فيلم ديگر.

نوری حبيب

از فيلمبرداران قديمی سينمای ايران محسوب می‌شود. او مصری‌الاصل بود و تجربيات زيادی در سينمای مصر كسب كرده بود. فيلم‌ها: شرمسار (١٣٢٩)، خواب‌های طلائی (١٣٣٠)، مشدی عباد (١٣٣٢)، دختر سرراهی (١٣٣٢)، بی‌پناه (١٣٣٢)، دختر چوپان (١٣٣٢).

مهندس محسن بديع

 در سال ١٢٨٧ در شهر بصره متولد شد و ١٣٠٦ به فرانسه رفت و با مدرك ليسانس به ايران بازگشت و استوديو عقاب را تأسيس كرد كه بعدها شد استوديو بديع كه از سال ١٣٣٠ تا به امروز با نام مركز صنايع فيلم ايران توسط فرزندان مهندس بديع داير و مشغول فعاليت است. فيلم‌ها: شكار خانگی (١٣٣٠)، ولگرد (١٣٣١)، ميليونر (١٣٣٣)، آخرين شب (١٣٣٤)، ستاره‌ای چشمك زد (١٣٤٢).

بوريس ماتويف

فيلم‌ها: مستی عشق (١٣٣٠)، گل‌نسا (١٣٣١)، همسر مزاحم (١٣٣١)، محكوم بی‌گناه (١٣٣٢)، بازگشت (١٣٣٢)، مراد (١٣٣٢)، دختری از شيراز (١٣٣٢)، ماجرای زندگي (١٣٣٣).

ژرژ ليچنسكی

١٢٩٤ـ ١٣٤١

فيلم‌ها: دختری از شيراز (١٣٣٢ با همكاری بوريس مات‌ويف)، ماجرای زندگي (١٣٣٣ با همكاری بوريس مات‌ويف)، عروس دجله (١٣٣٣)، چهار راه حوادث (١٣٣٣ با همكاری واهاك وارطانيان)، خواب و خيال (١٣٣٣)، خون و شرف (١٣٣٤)، زندگی شيرين است (١٣٣۵)، رستم و سهراب (١٣٣٦)، بهلول (١٣٣٦).

عنایت­‌اله فمین

۱۲۸۹ - ١٣٦٢

عنایت‌­اله فمین فارغ­‌التحصیل رشته عکاسی و فیلمبرداری از مسکو بود. وی فیلمبرداری پرکار و در عین حال خوش ­ذوق بود. میثاقیه او را «چشم من» و دکتر اسماعیل کوشان، فمین را «قلب استودیو پارس­ فیلم» لقب داده بود. فیلم­ها: مادر (١٣٣٠)، افسونگر (١٣٣١)، چهره آشنا (١٣٣٢)، شب­‌های تهران (١٣٣٢)، غفلت (١٣٣٢)، عروس دجله (١٣٣٣)، امیرارسلان نامدار (١٣٣٤) ، شب­ نشینی در جهنم (١٣٣٦).

مهدی امیرقاسم­خانی

۱۳۰۶ـ۱۳۷۴

خانی در تهران متولد شد. او از جوانی به کارهای فنی علاقمند بود و در مدرسه صنعتی نام ­نویسی کرد. وی فیلمبرداری را نزد خود می­‌آموزد و پس از تجربیات پراکنده؛ در سال ١٣٣٢ به دعوت ساموئل خاچیکیان به دیانا فیلم می‌­رود و به عنوان فیلمبردار دوم، فیلم «بازگشت» را فیلمبرداری می‌­کند. اما این همکاری طولی نمی­‌کشد؛ خانی به استودیو عصر طلایی می‌­رود و رسماً به عنوان فیلمبردار با فیلم­‌های زیادی همکاری می­‌کند. ١٧ روز به اعدام اولین فیلم دکتر هوشنگ کاووسی در سال ١٣٣۵ توسط خانی مقابل دوربین می‌­رود.فیلم­ها: فرزند گمراه (١٣٣٤)، بوسه مادر (١٣٣۵)، هفده رو به اعدام (١٣٣۵)، چشم به راه (١٣٣٧)، گدایان تهران (١٣٤۵)، راز درخت سنجد (١٣۵٠)، قیامت عشق (١٣۵٢).

احمد شیرازی

۱۳۰۹ـ۱۳۶۸

احمد شیرازی یکی از بهترین فیلم­برداران تاریخ سینمای ایران است. او علاوه بر فیلمبرداری، مونتاژ و دکوپاژ فیلم­ها را به عهده می­‌گرفت. «جاده مرگ» محصول سال ١٣٤٢ بهترین کار احمد شیرازی است. او در این فیلم با امکانات ابتدائی، موفق می­‌شود درخشان­­‌ترین صحنه­‌ها را خلق کند. فیلم­ها: دزد بندر (١٣٣٤)، مرجان (١٣٣۵)، نردبان ترقی (١٣٣٦)، لات جوانمرد (١٣٣٧) ، سایه (١٣٣٨)، جاده مرگ (١٣٤١)، گنج قارون (١٣٤٤)، دنیای پُرامید (١٣٤٧)، قلندر (١٣۵۱)، شب آفتابی (١٣۵٦).

محمود کوشان

١٣١١

اولین فیلمبردار فیلم­های سینمااسکوپ و رنگی در ایران. فیلم­ها : یوسف و زلیخا (١٣٣۵)، قزل­ ارسلان (١٣٣٦)، یعقوب لیث (١٣٣٦)، ظالم بلا (١٣٣٦)، بیژن و منیژه (١٣٣٧)، عروس فراری (١٣٣٧، سینمااسکوپ رنگی)، طلسم شکسته (١٣٣٧، سینمااسکوپ رنگی)، چشمه آب حیات (١٣٣٨)، سوداگران مرگ (١٣٤١)، مردها و جاده­ها (١٣٤٢)، امیرارسلان نامدار (١٣٤۵).

محمود نوذری

۱۳۰۵ـ۱۳۴۰

با عکاسی از مناظر طبیعی ایران شروع کرد. براثر بیماری مرموزی هنگام ساخت فیلم کلید درگذشت. نوذری با استعداد و خوش ­ذوق بود. فیلم­ها: برای تو (١٣٣٤)، فرشته وحشی (١٣٣٨)، آسمون جل (١٣٣٨)، لاله آتشین (١٣٤١).

عزیز رفیعی

۱۳۰۲ـ۱۳۸۰

متولد کاشان. استودیوی عکاسی خود را در حوالی میدان بهارستان دائر می‌­کند. فکر تأسیس کاروان فیلم با او بود. مهدی میثاقیه از او پشتیبانی مالی می­‌کند و عباس همایون و اکبر دهقان از دیگر شرکای کاروان فیلم می­‌شوند. رفیعی بدلیل اطلاعات و تجربیاتش در عکاسی –فیلمبرداری و ظهور و چاپ فیلم از چهره­‌های فنی و هنری آن سال‌هاست. او علاوه بر فیلمبرداری فیلم­‌های زیادی را تهیه و کارگردانی می‌­کند. فیلم­ها: خورشید می‌­درخشد (١٣٣۵)، برهنه خوشحال (١٣٣٦–نویسنده، کارگردان، فیلمبردار، تدوین­گر)، همه گناهکاریم (١٣٣٦)، اینم یه جورشه (١٣٣٨)، آینه تاکسی (١٣٣٩)، شبی در لاله‌­زار (١٣٤٣)، فرار از بهشت (١٣۵٣).

ایرج خواجه نصیری

١٣١٠

در آثار اولیه پارس فیلم نامش بعنوان دستیار لابراتوار و امور دیگر استودیو به چشم می­‌خورد. فیلم­ها: شاباجی خانم (١٣٣٧)، پسر دریا (١٣٣٨)، آرشین مالالان (١٣٣٩)، بیو‌ه‌های خندان (١٣٤٠)، گناه من چیست (١٣٤٣).  

ناصر رفعت

۱۳۰۷

فیلم­ها: مادر (١٣٣٠)، افسونگر (١٣٣١)، چهره آشنا (١٣٣٢)، شب­های تهران (١٣٣٢)، غفلت (١٣٣٢)، عروس دجله (١٣٣٣)، امیرارسلان نامدار (١٣٣٤) ، شب­‌نشینی در جهنم (١٣٣٦).

رضا انجم روز

۱۳۱۴ـ۱۳۶۳

از سال ١٣٣٠در استودیوی فیلم­برداری البرز بعنوان دستیار فیلمبردار کارش را آغاز کرد. کار با دوربین شانزده میلی­متری را از ابوالقاسم رضائی آموخت. لغزش (١٣٣٢) نخستین تجربه دستیاری اوست. ان آن پس رضا انجم ­روز فیلم­برداری پرکار می­‌شود. فیلم­ها: پرتگاه مخوف (١٣٤١)، خشم و فریاد (١٣٤٢)، جهنم زیر پای من (١٣٤٣)، قوس و قزح (١٣٤٧)، برگ و باد (١٣٦٤)، حادثه (١٣٦٤).

قدرت­‌اله احسانی

۱۳۰۴

بعنوان دستیار فیلمبردار از استودیو پارس فیلم کارش را شروع کرد. با فیلمبرداران معروف آن زمان مثل عنایت­‌ا‌له فمین، نوری حبیب، بوریس مات­ویف و اسماعیل کوشان کار کرد. فیلم­ها : دشمن زن (١٣٣٧)، دست تقدیر (١٣٣٨)، آقای شانس (١٣٣٨)، آرامش قبل از توفان (١٣٣٩) ، یک قدم تا مرگ (١٣٤٠)، آتش و خاکستر (١٣٤٠)، دلهره (١٣٤١)، ضربت (١٣٤٣)، داغ ننگ (١٣٤٤)، فرار از حقیقت (١٣٤۵)، سلطان قلب­ها (١٣٤٦)، بابا نان داد (١٣۵۱)، پنجمین سوار سرنوشت (١٣٦٢).

مازیار پرتو

١٣١١-۱۳۹۲

مازیار پرتو پس از اتمام دوره هنرستان صنعتی، در کلاس­‌های عکاسی و فیلمبرداری هیأت اعزامی دانشگاه سیراکیوز در وزارت فرهنگ و هنر شرکت می‌کند. پرتو پس از طی این دوره با فیلمبرداری فیلم­های مستند و خبری در وزارت فرهنگ و هنر مشغول به کار می­‌شود و برای کارگردان­‌های معروف آن زمان آثاری فراموش‌­نشدنی را فیلمبرداری می­‌کند. پرتو با فیلمبرداری به شیوه دوربین روی دست قابلیت‌­های چشم­گیری از خود نشان می‌­دهد و با این روش با توجه به فضای داستان حس و حالی پرالتهاب را به بیننده القاء می­‌کند. فیلم­های عمده: هاشم خان(١٣٤۵)، شکوه جوانمردی(١٣٤٦)، سرنوشت (١٣٤٦)، زن خون­آشام (١٣٤٦)، سه دیوانه (١٣٤٧)، مردان روزگار (١٣٤٨)، قیصر (١٣٤٨)، خانه کنار دریا (١٣٤٨)، طوقی (١٣٤٩)، دور دنیا با جیب خالی (١٣٤٩)، بابا شمل (١٣۵٠)، خاطرخواه (١٣۵١)، گرگ بیزار (١٣۵٢)، دشمن (١٣۵٢)، کاکا سیاه (١٣۵٢)، شرف (١٣۵٤)، برزخی‌ها (١٣٦١)، کفش‌های میرزا نوروز (١٣٦٤)، سفر جادویی (١٣٦٩)، روز واقعه (١٣٧٢)، روز شیطان (١٣٧٣)، آدم برفی (١٣٧٣)، قانون (١٣٧٤)، حریف دل (١٣٧۵)، تهران روزگار نو (١٣٧۸).

شکراله رفیعی

١٣٠٤–١٣٧٧

شکراله رفیعی فعالیت هنری و حرفه­ای خود را با عکاسی فیلم «روزنه امید» آغاز کرد. او برادر نعمت‌­اله رفیعی و عزیزاله رفیعی است. شکراله رفیعی از عکاسان و فیلمبرداران پرکار سینمای ایران بود. فیلم­‌های عمده: مسافری از بهشت (١٣٤٢) ، عروس فرنگی (١٣٤٣) ، مردی در قفس (١٣٤٤) ، یک قدم تا بهشت (١٣٤۵) ، پروفسور نخاله (١٣٤۵) ، مردی از اصفهان (١٣٤٦) ، ماجرای شب ژانویه (١٣٤٧) ، دو دل و یک دلبر (١٣٤٨) ، بهشت دور نیست (١٣٤٨) ، اجل معلق (١٣٤٩) ، مردان سحر (١٣۵۰) ، بیقرار (١٣۵٢) ، به امید دیدار (١٣۵٤) ، آتش جنوب (١٣۵۵) ، بر فراز آسمانها (١٣۵۷) ، خشم الهی (١٣۵٨) ، کرکس­ها می­‌میرند (١٣۵٩).

فریدون قوانلو

۱۳۱۲ـ۱۳۷۵

به عنوان دستیار فیلمبردار و مسئول فنی چاپ و لابراتوار وارد پارس فیلم شد. بعدها به آلمان رفت و در هامبورگ در رشته عکاسی و فیلمبرداری تحصیل کرد. پس از بازگشت به ایران به کار فیلمبرداری ادامه داد. فیلم­ها: یکی بود، یکی نبود (١٣٣٨)، بیم و امید (١٣٣٩)، فرشته فراری (١٣٣٩)، انسان پرنده (١٣٤٠)، گاو (١٣٤٨)، باغ سنگی (١٣۵۵)، زنده‌­باد (١٣۵۸)، پرونده (١٣٦٣).

سلیمان میناسیان

١٣١٠

سلیمان میناسیان از سال ١٣٣٧ با فیلمبرداری فیلم­های کوتاه، مستند و تبلیغاتی آغاز به کار می­کند و در سال ١٣٤٤ فیلم خشت و آینه را به صورت سینماسکوپ و سیاه­وسفید برای ابراهیم گلستان فیلمبرداری می­‌کند. فیلم‌­های عمده: خشت و آینه (١٣٤٤) ، طلوع (١٣٤٩) ، فریاد (١٣۵٠).

فریدون ری‌پور

۱۳۱۷ـ۱۳۸۱

با عکاسی شروع می­کند. با نام «فریدون» از هنرپیشگان سینما پرتره­‌های زیادی می­گیرد و بعدها توسط ژرژ لیچنسکی به جریان سینما می­‌پیوندد. فیلم­ها: بی‌ستاره­‌ها (١٣٣٨)، زمین تلخ (١٣٤١)، ده سایه خطرناک (١٣٤٤)، سه قهرمان (١٣٤۵)، سه جوانمرد (١٣٤٦)، کوچه مردها (١٣٤٩)، فانوس خیال (١٣۵۵).

پطرس پالیان

١٣١٠

مبانی نقاشی شروع می­‌کند. ١٣٣١به دیانا فیلم می‌­رود و به عنوان دستیار فیلمبردار، دکوراتور، لابراتوار مشغول به کار می‌­شود. ١٣٣٢ به هنرهای زیبای کشور می­‌رود و دوره دو ساله دانشگاه سیراکیوز را در رشته فیلمبرداری به پایان می­‌رساند و با فیلمبرداری فیلم­‌های مستند کارش را در سینما رسماً آغاز می­‌کند. «شقایق سوزان» و «طلوع جدی» از فیلم‌­های مطرح آن دوره است. فیلم­ها: هالو (١٣٣٨)، شد شد، نشد نشد (١٣٣٩)، سیاوش در تخت جمشید (١٣٤٦)، یاران (١٣۵٣)، علف­های هرز (١٣۵۵)، ساخت ایران (١٣۵٧).

هوشنگ بهارلو

١٣١۵

هوشنگ بهارلو متولد تهران است. همزمان با تحصیلات ابتدائی و متوسطه با اشتیاق به عکاسی می‌­پردازد. پس از اتمام دوره دبیرستان به ایتالیا می‌­رود و در مرکز تجربیات سینمائی رُم به تحصیل مشغول می‌­شود. پس از بازگشت به ایران از سال ١٣٤١ در وزارت فرهنگ و هنر به فیلم­برداری فیلم­های کوتاه و مستند می‌­پردازد. احساس بیهودگی از کار اداری باعث می‌­شود که اداره را ترک نموده، وارد عرصه‌­ی آزاد سینمای حرفه­‌ای می­‌شود. بهارلو روحی‌ه­ای خاص داشت، گُزیده و کم­ کار می­‌کرد. فیلم‌­های عمده: آقای هالو (١٣٤٩) ، درشکه­‌چی (١٣۵۰) ، عمو یادگار (١٣۵١) ، ستارخان (١٣۵١) ، بی‌­تا (١٣۵١) ، شیر تو شیر (١٣۵١) ، پستچی (١٣۵١) ، زنبورک (١٣۵٤) ، طبیعت بی­جان (١٣۵٤) ، ملکوت (١٣۵۵) ، برهنه تا ظهر با سرعت (١٣۵۵) ، شطرنج باد (١٣۵۵) ، سوته‌­دلان (١٣۵٦) ، دایره مینا (١٣۵٧) ، سفر سنگ (١٣۵٧) ، بن‌­بست (١٣۵٧) ، قضیه اول، قضیه دوم (١٣۵٨) ، چگونه پیش‌­بند گل­دوزی مادرم در زندگی‌­ام اثر گذاشت (١٣٦٤).

ایرج صادق­‌پور

١٣١٩–١٣٦٩

 از سال ١٣٤٢ فعالیت سینمائی خود را بعنوان عکاس و دستیار فیلمبردار آغاز کرد. برادر منوچهر صادق­پور کارگردان و بازیگر سینمای ایران بود. ایرج صادق­پور از عکاسان و فیلمبرداران بااستعداد سینمای ایران محسوب می­‌شود که در زمینه فیلمبرداری سیاه­ وسفید آثار به یاد ماندنی برای سینمای ایران به یادگار گذاشت. فیلم­های عمده: داش احمد (١٣٤٦) ، دختر شاه پریون (١٣٤۷) ، ستاره فروزان (١٣٤۸) ، کاکو (١٣۵۰) ، سرگروهبان (١٣۵۱) ، تپلی (١٣۵۱) ، شورش (١٣۵٢) ، ناجورها (١٣۵٣) ، صلات ظهر (١٣۵٣) ، مجازات (١٣۵٤) ، جای امن (١٣۵٦) ، تکیه بر باد (١٣۵۷) ، دندان مار (١٣۶۸).