تاریخچه فیلمبرداران سینمای ایران
تاریخ سینمای ایران فیلمبرداران و تصویرسازان بسیاری داشته که در فیلمسازی حرف اول را آنها میزدند. فیلمبرداران ایران صنعتگران هنرمندی بودند که جدا از امور فیلمبرداری گاهی ظهور و چاپ دکوپاژ – مونتاژ و دیگر امور فنی فیلم را عهدهدار بودند و با کوشش و تلاش آنها یک داستان و یا یک موضوع خام تبدیل میشد به فیلم سینما. لازم است از آنهایی که در زمان خود با امکانات ناچیز و محدود توانستند گامهای بلندی در فن و هنر فیلمبرداری بردارند یادی کنیم که البته نامشان در تاریخ سینمای ایران محفوظ است.
گردآوری: عزیز ساعتی
ميرزا ابراهيمخان عكاسباشیعكاس معروف دربار مظفرالدين شاه قاجار، پنج سال پس از اختراع سينما در سال 1900 ميلادی برابر با ١٢٧٩ شمسی در پاريس پشت دوربين فيلمبرداری قرار گرفت و نام خود را به عنوان اولين فيلمبردار سينمای ايران ثبت كرد. |
|
---|---|
خانبابا خان معتضدیمتولد ١٢٧١ نخستين فيلمبردار حرفهای سينماي ايران است او ٩٤ سال عمر كرد و از بسياری از رويدادهای تاريخي و مكانهای ديدني ايران فيلم گرفت او فيلمهايش را خودش ظاهر و چاپ میكرد معتضدی اولين فيلم داستانی سينمای ايران را به نام «آبي و رابی» به كارگردانی اُوانس اوگانيانس فيلمبرداری كرد. |
|
ابراهيم مرادیاز ديگر پيشگامان فيلمسازی در ايران است.او علاوه بر فيلمبرداری، امور فنی فيلمهايش را انجام میداد و كارگردانی میكرد. فيلمها: انتقام برادر (١٣١١)، بوالهوس (١٣١٣)، كمرشكن (١٣٣٠)، گوهر لكهدار (١٣٣٨)، لاله دريائی (١٣٣٩). |
|
دكتر اسماعيل كوشانبنيانگذار دوران جديد فيلمسازی در ايران است. او در امور فنی سينما مهارت داشت. كوشان كار فيلمبرداري را با يك دوربين كوكي «بل اند هاوِل» (Bell & Howell) صد فيتی آغاز ميكند. او پارس فيلم را تأسيس میكند كه از سال ١٣٢٧ تا قبل از انقلاب اسلامی فعاليت مستمر داشت. فيلمها: طوفان زندگي (١٣٢٧)، زندانی امير (١٣٢٧)، واريته بهاری (١٣٢٨) و... صدها فيلم ديگر. |
|
نوری حبيباز فيلمبرداران قديمی سينمای ايران محسوب میشود. او مصریالاصل بود و تجربيات زيادی در سينمای مصر كسب كرده بود. فيلمها: شرمسار (١٣٢٩)، خوابهای طلائی (١٣٣٠)، مشدی عباد (١٣٣٢)، دختر سرراهی (١٣٣٢)، بیپناه (١٣٣٢)، دختر چوپان (١٣٣٢). |
|
مهندس محسن بديعدر سال ١٢٨٧ در شهر بصره متولد شد و ١٣٠٦ به فرانسه رفت و با مدرك ليسانس به ايران بازگشت و استوديو عقاب را تأسيس كرد كه بعدها شد استوديو بديع كه از سال ١٣٣٠ تا به امروز با نام مركز صنايع فيلم ايران توسط فرزندان مهندس بديع داير و مشغول فعاليت است. فيلمها: شكار خانگی (١٣٣٠)، ولگرد (١٣٣١)، ميليونر (١٣٣٣)، آخرين شب (١٣٣٤)، ستارهای چشمك زد (١٣٤٢). |
|
بوريس ماتويففيلمها: مستی عشق (١٣٣٠)، گلنسا (١٣٣١)، همسر مزاحم (١٣٣١)، محكوم بیگناه (١٣٣٢)، بازگشت (١٣٣٢)، مراد (١٣٣٢)، دختری از شيراز (١٣٣٢)، ماجرای زندگي (١٣٣٣). |
|
ژرژ ليچنسكی١٢٩٤ـ ١٣٤١ فيلمها: دختری از شيراز (١٣٣٢ با همكاری بوريس ماتويف)، ماجرای زندگي (١٣٣٣ با همكاری بوريس ماتويف)، عروس دجله (١٣٣٣)، چهار راه حوادث (١٣٣٣ با همكاری واهاك وارطانيان)، خواب و خيال (١٣٣٣)، خون و شرف (١٣٣٤)، زندگی شيرين است (١٣٣۵)، رستم و سهراب (١٣٣٦)، بهلول (١٣٣٦).
|
|
عنایتاله فمین۱۲۸۹ - ١٣٦٢ عنایتاله فمین فارغالتحصیل رشته عکاسی و فیلمبرداری از مسکو بود. وی فیلمبرداری پرکار و در عین حال خوش ذوق بود. میثاقیه او را «چشم من» و دکتر اسماعیل کوشان، فمین را «قلب استودیو پارس فیلم» لقب داده بود. فیلمها: مادر (١٣٣٠)، افسونگر (١٣٣١)، چهره آشنا (١٣٣٢)، شبهای تهران (١٣٣٢)، غفلت (١٣٣٢)، عروس دجله (١٣٣٣)، امیرارسلان نامدار (١٣٣٤) ، شب نشینی در جهنم (١٣٣٦). |
|
مهدی امیرقاسمخانی۱۳۰۶ـ۱۳۷۴ خانی در تهران متولد شد. او از جوانی به کارهای فنی علاقمند بود و در مدرسه صنعتی نام نویسی کرد. وی فیلمبرداری را نزد خود میآموزد و پس از تجربیات پراکنده؛ در سال ١٣٣٢ به دعوت ساموئل خاچیکیان به دیانا فیلم میرود و به عنوان فیلمبردار دوم، فیلم «بازگشت» را فیلمبرداری میکند. اما این همکاری طولی نمیکشد؛ خانی به استودیو عصر طلایی میرود و رسماً به عنوان فیلمبردار با فیلمهای زیادی همکاری میکند. ١٧ روز به اعدام اولین فیلم دکتر هوشنگ کاووسی در سال ١٣٣۵ توسط خانی مقابل دوربین میرود.فیلمها: فرزند گمراه (١٣٣٤)، بوسه مادر (١٣٣۵)، هفده رو به اعدام (١٣٣۵)، چشم به راه (١٣٣٧)، گدایان تهران (١٣٤۵)، راز درخت سنجد (١٣۵٠)، قیامت عشق (١٣۵٢). |
|
احمد شیرازی۱۳۰۹ـ۱۳۶۸ احمد شیرازی یکی از بهترین فیلمبرداران تاریخ سینمای ایران است. او علاوه بر فیلمبرداری، مونتاژ و دکوپاژ فیلمها را به عهده میگرفت. «جاده مرگ» محصول سال ١٣٤٢ بهترین کار احمد شیرازی است. او در این فیلم با امکانات ابتدائی، موفق میشود درخشانترین صحنهها را خلق کند. فیلمها: دزد بندر (١٣٣٤)، مرجان (١٣٣۵)، نردبان ترقی (١٣٣٦)، لات جوانمرد (١٣٣٧) ، سایه (١٣٣٨)، جاده مرگ (١٣٤١)، گنج قارون (١٣٤٤)، دنیای پُرامید (١٣٤٧)، قلندر (١٣۵۱)، شب آفتابی (١٣۵٦). |
|
محمود کوشان١٣١١ اولین فیلمبردار فیلمهای سینمااسکوپ و رنگی در ایران. فیلمها : یوسف و زلیخا (١٣٣۵)، قزل ارسلان (١٣٣٦)، یعقوب لیث (١٣٣٦)، ظالم بلا (١٣٣٦)، بیژن و منیژه (١٣٣٧)، عروس فراری (١٣٣٧، سینمااسکوپ رنگی)، طلسم شکسته (١٣٣٧، سینمااسکوپ رنگی)، چشمه آب حیات (١٣٣٨)، سوداگران مرگ (١٣٤١)، مردها و جادهها (١٣٤٢)، امیرارسلان نامدار (١٣٤۵).
|
|
محمود نوذری۱۳۰۵ـ۱۳۴۰ با عکاسی از مناظر طبیعی ایران شروع کرد. براثر بیماری مرموزی هنگام ساخت فیلم کلید درگذشت. نوذری با استعداد و خوش ذوق بود. فیلمها: برای تو (١٣٣٤)، فرشته وحشی (١٣٣٨)، آسمون جل (١٣٣٨)، لاله آتشین (١٣٤١). |
|
عزیز رفیعی۱۳۰۲ـ۱۳۸۰ متولد کاشان. استودیوی عکاسی خود را در حوالی میدان بهارستان دائر میکند. فکر تأسیس کاروان فیلم با او بود. مهدی میثاقیه از او پشتیبانی مالی میکند و عباس همایون و اکبر دهقان از دیگر شرکای کاروان فیلم میشوند. رفیعی بدلیل اطلاعات و تجربیاتش در عکاسی –فیلمبرداری و ظهور و چاپ فیلم از چهرههای فنی و هنری آن سالهاست. او علاوه بر فیلمبرداری فیلمهای زیادی را تهیه و کارگردانی میکند. فیلمها: خورشید میدرخشد (١٣٣۵)، برهنه خوشحال (١٣٣٦–نویسنده، کارگردان، فیلمبردار، تدوینگر)، همه گناهکاریم (١٣٣٦)، اینم یه جورشه (١٣٣٨)، آینه تاکسی (١٣٣٩)، شبی در لالهزار (١٣٤٣)، فرار از بهشت (١٣۵٣). |
|
ایرج خواجه نصیری١٣١٠ در آثار اولیه پارس فیلم نامش بعنوان دستیار لابراتوار و امور دیگر استودیو به چشم میخورد. فیلمها: شاباجی خانم (١٣٣٧)، پسر دریا (١٣٣٨)، آرشین مالالان (١٣٣٩)، بیوههای خندان (١٣٤٠)، گناه من چیست (١٣٤٣). |
|
ناصر رفعت۱۳۰۷ فیلمها: مادر (١٣٣٠)، افسونگر (١٣٣١)، چهره آشنا (١٣٣٢)، شبهای تهران (١٣٣٢)، غفلت (١٣٣٢)، عروس دجله (١٣٣٣)، امیرارسلان نامدار (١٣٣٤) ، شبنشینی در جهنم (١٣٣٦). |
|
رضا انجم روز۱۳۱۴ـ۱۳۶۳ از سال ١٣٣٠در استودیوی فیلمبرداری البرز بعنوان دستیار فیلمبردار کارش را آغاز کرد. کار با دوربین شانزده میلیمتری را از ابوالقاسم رضائی آموخت. لغزش (١٣٣٢) نخستین تجربه دستیاری اوست. ان آن پس رضا انجم روز فیلمبرداری پرکار میشود. فیلمها: پرتگاه مخوف (١٣٤١)، خشم و فریاد (١٣٤٢)، جهنم زیر پای من (١٣٤٣)، قوس و قزح (١٣٤٧)، برگ و باد (١٣٦٤)، حادثه (١٣٦٤).
|
|
قدرتاله احسانی۱۳۰۴ بعنوان دستیار فیلمبردار از استودیو پارس فیلم کارش را شروع کرد. با فیلمبرداران معروف آن زمان مثل عنایتاله فمین، نوری حبیب، بوریس ماتویف و اسماعیل کوشان کار کرد. فیلمها : دشمن زن (١٣٣٧)، دست تقدیر (١٣٣٨)، آقای شانس (١٣٣٨)، آرامش قبل از توفان (١٣٣٩) ، یک قدم تا مرگ (١٣٤٠)، آتش و خاکستر (١٣٤٠)، دلهره (١٣٤١)، ضربت (١٣٤٣)، داغ ننگ (١٣٤٤)، فرار از حقیقت (١٣٤۵)، سلطان قلبها (١٣٤٦)، بابا نان داد (١٣۵۱)، پنجمین سوار سرنوشت (١٣٦٢). |
|
مازیار پرتو١٣١١-۱۳۹۲ مازیار پرتو پس از اتمام دوره هنرستان صنعتی، در کلاسهای عکاسی و فیلمبرداری هیأت اعزامی دانشگاه سیراکیوز در وزارت فرهنگ و هنر شرکت میکند. پرتو پس از طی این دوره با فیلمبرداری فیلمهای مستند و خبری در وزارت فرهنگ و هنر مشغول به کار میشود و برای کارگردانهای معروف آن زمان آثاری فراموشنشدنی را فیلمبرداری میکند. پرتو با فیلمبرداری به شیوه دوربین روی دست قابلیتهای چشمگیری از خود نشان میدهد و با این روش با توجه به فضای داستان حس و حالی پرالتهاب را به بیننده القاء میکند. فیلمهای عمده: هاشم خان(١٣٤۵)، شکوه جوانمردی(١٣٤٦)، سرنوشت (١٣٤٦)، زن خونآشام (١٣٤٦)، سه دیوانه (١٣٤٧)، مردان روزگار (١٣٤٨)، قیصر (١٣٤٨)، خانه کنار دریا (١٣٤٨)، طوقی (١٣٤٩)، دور دنیا با جیب خالی (١٣٤٩)، بابا شمل (١٣۵٠)، خاطرخواه (١٣۵١)، گرگ بیزار (١٣۵٢)، دشمن (١٣۵٢)، کاکا سیاه (١٣۵٢)، شرف (١٣۵٤)، برزخیها (١٣٦١)، کفشهای میرزا نوروز (١٣٦٤)، سفر جادویی (١٣٦٩)، روز واقعه (١٣٧٢)، روز شیطان (١٣٧٣)، آدم برفی (١٣٧٣)، قانون (١٣٧٤)، حریف دل (١٣٧۵)، تهران روزگار نو (١٣٧۸). |
|
شکراله رفیعی١٣٠٤–١٣٧٧ شکراله رفیعی فعالیت هنری و حرفهای خود را با عکاسی فیلم «روزنه امید» آغاز کرد. او برادر نعمتاله رفیعی و عزیزاله رفیعی است. شکراله رفیعی از عکاسان و فیلمبرداران پرکار سینمای ایران بود. فیلمهای عمده: مسافری از بهشت (١٣٤٢) ، عروس فرنگی (١٣٤٣) ، مردی در قفس (١٣٤٤) ، یک قدم تا بهشت (١٣٤۵) ، پروفسور نخاله (١٣٤۵) ، مردی از اصفهان (١٣٤٦) ، ماجرای شب ژانویه (١٣٤٧) ، دو دل و یک دلبر (١٣٤٨) ، بهشت دور نیست (١٣٤٨) ، اجل معلق (١٣٤٩) ، مردان سحر (١٣۵۰) ، بیقرار (١٣۵٢) ، به امید دیدار (١٣۵٤) ، آتش جنوب (١٣۵۵) ، بر فراز آسمانها (١٣۵۷) ، خشم الهی (١٣۵٨) ، کرکسها میمیرند (١٣۵٩). |
|
فریدون قوانلو۱۳۱۲ـ۱۳۷۵ به عنوان دستیار فیلمبردار و مسئول فنی چاپ و لابراتوار وارد پارس فیلم شد. بعدها به آلمان رفت و در هامبورگ در رشته عکاسی و فیلمبرداری تحصیل کرد. پس از بازگشت به ایران به کار فیلمبرداری ادامه داد. فیلمها: یکی بود، یکی نبود (١٣٣٨)، بیم و امید (١٣٣٩)، فرشته فراری (١٣٣٩)، انسان پرنده (١٣٤٠)، گاو (١٣٤٨)، باغ سنگی (١٣۵۵)، زندهباد (١٣۵۸)، پرونده (١٣٦٣). |
|
سلیمان میناسیان١٣١٠ سلیمان میناسیان از سال ١٣٣٧ با فیلمبرداری فیلمهای کوتاه، مستند و تبلیغاتی آغاز به کار میکند و در سال ١٣٤٤ فیلم خشت و آینه را به صورت سینماسکوپ و سیاهوسفید برای ابراهیم گلستان فیلمبرداری میکند. فیلمهای عمده: خشت و آینه (١٣٤٤) ، طلوع (١٣٤٩) ، فریاد (١٣۵٠). |
|
فریدون ریپور۱۳۱۷ـ۱۳۸۱ با عکاسی شروع میکند. با نام «فریدون» از هنرپیشگان سینما پرترههای زیادی میگیرد و بعدها توسط ژرژ لیچنسکی به جریان سینما میپیوندد. فیلمها: بیستارهها (١٣٣٨)، زمین تلخ (١٣٤١)، ده سایه خطرناک (١٣٤٤)، سه قهرمان (١٣٤۵)، سه جوانمرد (١٣٤٦)، کوچه مردها (١٣٤٩)، فانوس خیال (١٣۵۵). |
|
پطرس پالیان١٣١٠ مبانی نقاشی شروع میکند. ١٣٣١به دیانا فیلم میرود و به عنوان دستیار فیلمبردار، دکوراتور، لابراتوار مشغول به کار میشود. ١٣٣٢ به هنرهای زیبای کشور میرود و دوره دو ساله دانشگاه سیراکیوز را در رشته فیلمبرداری به پایان میرساند و با فیلمبرداری فیلمهای مستند کارش را در سینما رسماً آغاز میکند. «شقایق سوزان» و «طلوع جدی» از فیلمهای مطرح آن دوره است. فیلمها: هالو (١٣٣٨)، شد شد، نشد نشد (١٣٣٩)، سیاوش در تخت جمشید (١٣٤٦)، یاران (١٣۵٣)، علفهای هرز (١٣۵۵)، ساخت ایران (١٣۵٧). |
|
هوشنگ بهارلو١٣١۵ هوشنگ بهارلو متولد تهران است. همزمان با تحصیلات ابتدائی و متوسطه با اشتیاق به عکاسی میپردازد. پس از اتمام دوره دبیرستان به ایتالیا میرود و در مرکز تجربیات سینمائی رُم به تحصیل مشغول میشود. پس از بازگشت به ایران از سال ١٣٤١ در وزارت فرهنگ و هنر به فیلمبرداری فیلمهای کوتاه و مستند میپردازد. احساس بیهودگی از کار اداری باعث میشود که اداره را ترک نموده، وارد عرصهی آزاد سینمای حرفهای میشود. بهارلو روحیهای خاص داشت، گُزیده و کم کار میکرد. فیلمهای عمده: آقای هالو (١٣٤٩) ، درشکهچی (١٣۵۰) ، عمو یادگار (١٣۵١) ، ستارخان (١٣۵١) ، بیتا (١٣۵١) ، شیر تو شیر (١٣۵١) ، پستچی (١٣۵١) ، زنبورک (١٣۵٤) ، طبیعت بیجان (١٣۵٤) ، ملکوت (١٣۵۵) ، برهنه تا ظهر با سرعت (١٣۵۵) ، شطرنج باد (١٣۵۵) ، سوتهدلان (١٣۵٦) ، دایره مینا (١٣۵٧) ، سفر سنگ (١٣۵٧) ، بنبست (١٣۵٧) ، قضیه اول، قضیه دوم (١٣۵٨) ، چگونه پیشبند گلدوزی مادرم در زندگیام اثر گذاشت (١٣٦٤). |
|
ایرج صادقپور١٣١٩–١٣٦٩ از سال ١٣٤٢ فعالیت سینمائی خود را بعنوان عکاس و دستیار فیلمبردار آغاز کرد. برادر منوچهر صادقپور کارگردان و بازیگر سینمای ایران بود. ایرج صادقپور از عکاسان و فیلمبرداران بااستعداد سینمای ایران محسوب میشود که در زمینه فیلمبرداری سیاه وسفید آثار به یاد ماندنی برای سینمای ایران به یادگار گذاشت. فیلمهای عمده: داش احمد (١٣٤٦) ، دختر شاه پریون (١٣٤۷) ، ستاره فروزان (١٣٤۸) ، کاکو (١٣۵۰) ، سرگروهبان (١٣۵۱) ، تپلی (١٣۵۱) ، شورش (١٣۵٢) ، ناجورها (١٣۵٣) ، صلات ظهر (١٣۵٣) ، مجازات (١٣۵٤) ، جای امن (١٣۵٦) ، تکیه بر باد (١٣۵۷) ، دندان مار (١٣۶۸). |
|